диалектные тексты
средневепсский диалект
Информант: разные лица, место записи: Пондала (Pondal), Бабаевский р-н, Вологодская обл., г. записи: 1963, записали: Зайцева Мария Ивановна, Муллонен Мария Ивановна
М. Зайцева, М. Муллонен, Образцы вепсской речи, (1969), с. 284-288
Kut spravitadas ličindhiinil’ |
Как лечат травами |
|
1. Iunanpääd vast kaik ličindhiinad nütkitas i gättas öks kastken allo, miše ivanovskijau kastk’uu kastaiž. | 1. Накануне Иванова дня собирают ('рвут') все лечебные травы и оставляют на ночь под росу, чтобы их смочило ивановской росой. | |
2. Prizorhiinad nütkitas i kuivatas. Konz laps’ om prizoras, siloi lapsen kuritas nenil’ prizorhiinil’: pandas suukažehe hiluzid’, nened hiinäižed pandas hiluzile i kuritas. Suren-ki ristitun kuritas, konz om prizoras, konz hondou süumau kactas. | 2. Траву от призора собирают ('рвут') и сушат. Когда ребенка сглазят, тогда его ('ребенка') окуривают этой травой: кладут на совок угольков, эту траву кладут на угольки и окуривают; и взрослого человека окуривают, когда он опризорен, когда на него дурным глазом посмотрели. | |
3. Konz pän kibištab, ka siloi mechumalan kuivatadas, haudutadas i gödas. | 3. Когда голова болит, то сушат лесной хмель, выпаривают и пьют. | |
4. Konz rügitab, g’odas muraškkored, haudutadas i g’odas. I prostudaspäi g’odas. | 4. При кашле пьют корки [чашелистики] от морошки, выпаривают и пьют. Также от простуды пьют. | |
5. Konz gügedan lendad ka nadsaditoi, siloi gödas natsadgüren. | 5. Когда поднимаешь тяжелое, да надорвешься, то тогда пьют корень папоротника. | |
6. Konz vacan kibištab ka mustikaižen kuivatut haudutadas i g’odas. | 6. Когда болит живот, то сушеную чернику выпаривают и пьют. | |
7. Konz ristit läžub vesnuhau (läumain’ om, kaik sijad kibištab, eras ka kaiken magadab), ka siloi haudutadas vesnuhhiinid’ i g’odas. | 7. Когда человек болеет веснухой (тяжело человеку, все болит, иной все время спит), тогда выпаривают траву курослеп и пьют. | |
8. Konz laps’ läžub zolotuhas, siloi haudutadas zolotuhhiinid’, i lapson g’ottas i pezotadas nečuu veduu. | 8. Когда ребенок болеет золотухой, тогда выпаривают траву желтого палена, поят ребенка и моют его этой водой. | |
9. Tät’uklehtesen sidotas konz g’augan herotad, ili konz ajab sor’mhe, ka siloi žarun vedab. | 9. Подорожник прикладывают ('привязывают'), когда натрешь ногу или когда палец нарвет, тогда он вытягивает жар. | |
10. Konz vacan kibištab, siloi g’odas kaugangüred. Lapsolo haudutadas čajus, a surele nastoidas vinha. | 10. Когда живот болит, тогда пьют корень калгана; ребенку выпаривают в чаю, а взрослому настаивают на водке. | |
11. Bolbarbad g’odas rügihen täht. Päčiš tömiše čugunas vedota, toižou päivau haudutadas i g’odas kuti čai. | 11. Брусничные листья пьют от кашля. В печке парится без воды в чугуне, на следующий день выпаривают и пьют как чай. | |
12. Konz pahkan ajab, mačohlehted lämäs vedos ligotada, muilatada i panda pahkan pälo. | 12. Когда нарыв вскочит, то листья мать-мачехи замачивают в теплой воде, намыливают и прикладывают к нарыву. | |
13. Kalinbarbad g’odas zolotuhan täht, kuivatadas gürod i oksat(toroh ii latte), haudutadas i pezotadas. Anttas vähäine g’oda. | 13. Калину пьют при золотухе. Высушивают корни и сучья (свежие не годятся), выпаривают и моют. Дают немного попить. | |
14. Kukinkaranged kuivatas, haudutadas i g’odas zolotuhan täht i terfhudon täht. | 14. Шиповник высушивают, выпаривают и пьют от золотухи и [вообще] для здоровья. | |
15. Miše higodaiž, ka tariž g’otta babarmbarboil’. | 15. Чтобы пропотеть, то нужно напоить малиной. | |
16. Koivun urbaižed nastoidas vinha i g’odas, konz kül’mäd. | 16. Березовые почки настаивают на водке и пьют, когда простудишься. | |
17. Konz tegep kädele koiran lapan, siloi voitas garbl’uu ili paindas lämän liiban i liiban tačitas koirale. | 17. Когда на руке лишай, то намазывают клюквой или приложат теплый хлеб и этот хлеб бросят собаке. | |
18. Kalinau lapsid’ pezetadihe i g’ottihe, konz lapsou korvišpäi valub, süumad kibištab (zolotuha). | 18. Калиной детей моют и поят, когда у ребенка из ушей течет, глаза болят [при золотухе]. | |
19. Vacankibištusespäi sösketihe kadagen mar’g’ad (haudutadas i g’odas). | 19. При болях в животе ели можжевеловые ягоды (выпаривают и едят). | |
20. Prostudaspäi i nervnostišpäi g’odas gekophiinad, nastoidas vinha i g’odas. | 20. От простуды и нервности пьют траву лапчатки; настаивают на водке и пьют. | |
21. Purendhiinad g’ottas lapsile, haudutadas maidos i g’ottas konz om lapsuu purend. Purendhiinad g’ottas vazalo, konz vazau vacas uraid’ab(haudutadas i pandas g’omha). | 21. Грыжной травой (очиток?) поят детей, выпаривают в молоке и поят, когда у ребенка грыжа. Грыжной травой поят теленка, когда у него урчит в животе (выпаривают и кладут в пойло). | |
22. Konz lomip lud ka lomothiinid’ haudutadas i sidotas. | 22. Когда кости ломит, то ломотную траву (герань?) выпаривают и прикладывают. | |
23. Miše rodnikad puhtastudaiš teramba, ka lehmän g’ottas gäl’ghe kandandad rodnikhiinil’ i sihlaižil’. | 23. Чтобы молочные железы коровы скорее очистились, то после отела корову поят родниковой травой (жерухой) и крапивой. | |
24. Konz lehm vähemban andaškab maidod i konz kandab, siloi lehm g’ottas rodnikhiinil’. Kuivatut rodnikhiinad haudutadas i g’ottas. Rodnikhiinad nüt’kitas Junanpääd vast. | 24. Когда корова начинает меньше доить и когда она отелится, тогда поят ее родниковой травой (жерухой). Сушеную родниковую траву выпаривают и поят. Родниковую траву собирают в канун Иванова дня. | |
25. Konz lendandtullii lapsou om ka tulliihiinad kuivatas, puuttas i nečuu tuhkau putkotadas kibedad. | 25. Когда у ребенка ветрянка, то траву ветреницы сушат, сжигают и этой золой посыпают нарывы. | |
26. Konz lehm čakau lüpsab, siloi lüutas puikiižen, miše oliž lähtnu oksaine, i sid’ om riigįine, i nečhe riigįižehe lüpstas nečiš nižaspäi maidon. Lüpstas i läbi kol’čaižes. | 26. Когда корова доится кровью, тогда находят такую щепочку, чтобы из нее отошел сучок, тут получается отверстие; и в это отверстие доят молоко из того соска. Доят и сквозь колечко. | |
27. Konz lehm hätken ii puhtastu, siloi tariž täi tabata i sötta lehmale liibadme. | 27. Когда корова долго не очищается [после отела], тогда нужно поймать вшу и дать корове вместе с хлебом. | |
28. Konz lehm kandab, puhtastub, siloi lüpstas kuume kerdad paganaha vädrha, a potom pezetadas ristvedou i lüpstas puhthaze. Potom kiittas surinkašad gärg maidos, panob emag kašad liipsupalale, panob pavaričhaižehe hilid’, panob ladanad, miše savustaiž, mäneb tanhale, ümbri lehmad proidub i nečiin’ liiban lehmale andab, tulob kodihe, panob kašan stolale i ezmäižen luzikan andab d’oočkaižele, miše toižuu voduu lehm tegiiž lähtmäižen, a ii härgäšt’. | 28. Когда корова отелится, очистится, тогда три раза доят в поганое ведро, а потом обмывают корову святой водой и доят в чистое [ведро]. Потом варят ячневую кашу из последнего молока, хозяйка кладет кашу на кусок хлеба, положит в поварешку углей, ладана, чтобы дымило, идет в хлев, обойдет вокруг коровы и дает этот хлеб корове. Придет домой, поставит кашу на стол и первую ложку даст девочке, чтобы на следующий год корова принесла телочку, а не бычка. | |
29. Konz g’augad kibištab ka haudutadas murašmätos g’augad. Butuukan pandas murašmätho, mänob sinna murahaižid’, todas kodihe i pandas päčhe. Konz hauduse, siloi puzertas i hositas g’augad muražvoil’. | 29. Когда ноги болят, парят ноги в муравейнике. Бутылку кладут в муравейник, туда проходят муравьи, принесут домой и ставят в печь. Когда выпарится, выжмут и натирают ноги муравьиным спиртом. | |
30. Konz ailastab, ka siloi sigankärzau abutoudihe (sigan riktas, kärzan čaptas i kuivatas). | 30. Когда колет [в бок], тогда лечили свиным рылом. (Свинью заколют, рыло отрежут и высушат). | |
31. Konz rungun kibištab, siloi pandas ristitun kündusele, üks’ otab ludaižen kädehe, a toine otap kirfhen i iškeb ludaštme i čapetas; üks’ küzub: «Mida čapad», toine sanub: «Ut'ugan». – «Čapa igaks kaikeks». | 31. Когда поясница болит, человека кладут на порог, один берет метелку в руку, я другой берет топор и ударяет по метелке, и так рубят; один спрашивает: «Что рубишь?», другой говорит: «Прострел». – «Руби на всю жизнь». | |
32. Miše rungud ii kibištaiž rahndes, tariž konz ezmäižen kerdan gromiškab, ka tariž käraut’uuda kalačumid’. | 32. Чтобы поясница не болела при жатве, нужно, когда первый раз загремит гром, перевернуться кубарем. | |
33. Konz laps’ hätkelo ii käu, ka čapetas gäl’ged, viičuu, sanutas: «Čapan strastin’». | 33. Когда ребенок долго не ходит, рубят следы ножом, говорят: «Рублю страх». | |
34. Konz lapsou om rustteine, ka pandas pölusele rusttan paikan, lapsen pidetas pimedas. | 34. Когда у ребенка корь, кладут на подушку красный платок, ребенка держат в темноте. | |
35. Konz lapsou oma sugased ka lapsen vedas kül’betihe i vastoidas ezmäi, a potom hositas kvassil, pezotadas i kärautas rukaižihe. | 35. Когда у ребенка щетинки, несут ребенка в баню и сначала попарят, а потом натрут квасцами, вымоют и заворачивают в пеленки. | |
36. Lüpstas maidod nižaspäi, tehtas kolobaižen i pandas harg’oile, sidotas šuukuižuu paikau. Nece om kibed hiitta, sugased kolobadme lähttaski. | 36. Выцеживают молоко из груди, сделают колобок и кладут на щетинки, привязывают шелковым платком. Это снимать больно, щетинки выходят вместе с колобом. | |
37. Konz ruskotap käzi libo g’aug – nece roža. Rožan spravitas muga: hositas meluu i sidotas sinižuu bumagau; sidotas rusttan vatkesiižen ripakon. | 37. Когда краснеет рука или нога – это рожа. Рожу вылечивают так: натирают мелом и завязывают синей бумагой; завязывают красной суконной тряпкой. | |
38. Konz kukoin’süumad oma, pärman kiittas i nečuu puruu hauttas süumad. | 38. При куриной слепоте варят селезенку и этим паром парят глаза. | |
39. Gänišan maks kukoinsüumišpäi ez’meine zel’l’. | 39. Заячья печень – лучшее лекарство от куриной слепоты. | |
40. Kokib tik’ dupl’an i panob sinna käbuižid’. Ende sanoudihe, miše tariž otta nece käbuine hambhil’ koumašti ka hambhid’ ii kibištaška nikonz. | 40. Дятел продолбит дупло и кладет туда шишки. Раньше говорили, что нужно трижды взять эту шишку зубами, тогда зубы не будут болеть никогда. | |
41. Iškmüu olakivehe soittas, ka letas kibinoižed modolo, rubile pälo i rubudod kuivaškatas. | 41. Кресалом ударяют об кремень, так искры летят на лицо, на болячки, и болячки засыхают. |