диалектные тексты
средневепсский диалект
Информант: Калинина Александра Леонтьевна, г.р. 1909, урожд. Пондала (Pondal), Бабаевский р-н, Вологодская обл., место записи: Пондала (Pondal), Бабаевский р-н, Вологодская обл., г. записи: 1962, записали: Зайцева Мария Ивановна, Муллонен Мария Ивановна
М. Зайцева, М. Муллонен, Образцы вепсской речи, (1969), с. 126-131; ф/архив ИЯЛИ КарНЦ РАН: № 172/1
Kut endo tegüudihe taukhun |
Как раньше устраивали толоку |
|
Semendoudihe ningimad sured kanzad da bahatombad rahvaz ka äjän, sured zapol’kad. | Большие семьи да люди побогаче сеяли много, большие запольки. | |
Sügüz’ tulob, hö rahnda ii ehtkįi, a paukata, näged sina, skupad oma, paukata ka tariž äi paukad antta da hät’k vüu liibau sötta. | Осень придет, так они сами сжать не успевают, а нанять, видишь ли, скупые, нанять, так надо много заплатить да еще долго хлебом кормить. | |
No, keratas döočkid, kümnen’ da mest keratas päivaks, pühänpäjän taukhun tehtas. | Соберут девушек, человек десять на день, в воскресенье устраивают толоку. | |
Homesuu hiid’ murgn’uu söttas, zapol’kale vedas i kaiken päivän rahnotoittas. | Утром их завтраком покормят, ведут на заполье и весь день заставляют жать. | |
Raukad gö sihesai staraišois rahnda-se ka naku kaik gö näuktudas, söda-se tahtoidas, erasuu gö sirp-ki kädos ii vända, a ižand dumaib: vįgadain’, hät’kemba en söta. | Они, бедняжки, уж до того стараются жать, что все уже проголодаются, есть захотят. У некоторых уже серп в руке не держится ('не играет'), а хозяин думает: «Выгадаю, если дольше не покормлю». | |
A rahng’au lähtob toižhe bokha, rahnoi söda tahtoib, ka hänou ii rahnoind meles, sönd meles. | А у жнеца [дело] оборачивается иначе; жнец есть хочет, так у него не жатва на уме, а еда. | |
Nu muigištoudas modou gö, pajad hiittas sidä, a muga ka pajatadas rahndes artel’uu da veselišoi döočkad. | Ну раскиснут они, перестанут песни петь, а так ведь во время жатвы девушки поют артелью да веселятся. | |
Long’uu gö söttas četire da tri časa, nece samį aigaliine longi tri časa, no a ehtha lähtob gö päiväine ka long’uu söttas. | Обедом накормят уже в четыре или три часа; в три часа – это самый ранний обед, а [обычно] день уже к вечеру клонится, когда обедом кормят. | |
Potom rahnotoittas gö ehtkošt ka ii näguška sirpid’ čokaita, ningimaha pimedahasai döočkad neno rahndas. | Потом жнут вечером до тех пор, что не видно уже серпа. До такой темноты девушки жнут. | |
Tuloba nečhe ižandaha mužikaha užinalo. | Приходят к этому хозяину на ужин. | |
Užinoitas, sigau eras sötab hüvin’, eräs sötab väl’l’au, hondošti, habi kuverznijau surustoitab, miččenijan grivennikan päivaks tačib, sitcovijan paikäižen ostab dai naku siniiž, gö päiv rahndut-ki, a hänolo tariž ičezo kanzau käuda nečile zapol’kalo čeli ku aigad. | Поужинают, один хорошо кормит, другой плохо, едва что-нибудь даст перекусить, какой-нибудь гривенник выдаст на день или ситцевый платок купит, да вот тебе день и отработан, а ему самому пришлось бы ('надо') всей семьей ходить на это заполье целый месяц. | |
Zavottihe stroidakse, rahvast paukata, ka tariž pauk hüvä antta, miše ii voikaižihezoiš. | Начали строить, [если] людей нанять, так надо хорошо платить, чтоб не жаловались. | |
Keratas taukhun, mužikoid’ da prihid’. Keratas, mecha veb nece ižand. | А устраивают толоку, собирают мужиков да парней, ведет их хозяин в лес. | |
Valitas sigau pardod. | Выберут там бревна. | |
Mijau igan-ki kaiken mecad om äi. Dai hüväd pardod, hongad. | У нас всегда лесу много было, да и хороший лес, сосновый. | |
Nügut’-ki nakkau kahcan da kümnen virstan tagapäi kuivid’ hongid’ vedotas. | И теперь за восемь да за десять верст возят сухие сосны. | |
Neno rahvaz pilitas päiväiči pertile čelijalo mecan. | Этот народ напилит за день лесу на целый дом. | |
Toižuu piihäpääu hö möst-k’o taukhun tehtas – vedada regil’ i potčumkoil’ nenod pardod. | На следующее воскресенье они опять толоку устраивают – возить на дровнях и подсанках эти бревна. | |
Ajetas möst-g’o neno-že rahvaz, todas hiile. | Едут опять же эти люди, возят им. | |
No, sötoudihe kerdan homesuu, a toižen ehtkoižuu, kormanaha anttas kahnakon koriškon bude päivaks, ka nolaudad, a ii ankoi, ka slinad-se laindelod bude ii kuinu vuus’o slin sus ka. | Ну, кормили один раз утром, второй – вечером, в карман если дадут черствую корочку на день, так проглотишь ('лизнешь'), а не дадут, так слюну поглотаешь, если совсем не высохла слюна во рту. | |
Ninga hö pidetihe. | Так они держали [работников]. | |
Mina iče kävelin’ vüu naku edoližuu aigau-se ka muštan vähäižen, ka oudihe vüu man’orad-no. | Я сама ходила еще в прежнее время, помню немного, так было заведено. | |
Potom hän otab stroimaha rahvast ningažo, kahcan mest hän otab päivaks. | Потом он берет таким же образом людей на строительство, восемь человек берет на день. | |
Varastab pühänpään, tegeb taukhun, muga vet’ gesli otta soumaha nel’ mest, nel’l’alo soumalo nu ka linneb hänlo kalliž da ubįtk tulob, a side pol’zuiše odv’ombau-se ka kebnemba sauvose da stroišeb. | Ждет воскресенья, устраивает толоку. Так ведь если взять рубить дом четыре человека на четыре угла, так станет ему дорого, да убыток будет, а тут пользуется более дешевым, и легче рубится и строится [дом]. | |
Otab neniže rahvast, kahtolo strubalo hän zavodib, struban sauvob; ühted karzn’an saudas, a toižed saudas pertin’. | Берет тех же людей, начинает два сруба, сруб рубит – одни рубят подвал, а другие рубят дом. | |
Saudas ninga naku päivan čelijan mest kahcan, hän möst gö hiid’ murgn’uu sötab, da kesked päivad hänlo huiged tegeso, miše ii sötta-se nikut, kuverz’nijan surustoitab da užinau möst gö sötab da grivennikan tačib. | Так рубят целый день человек восемь. Он опять же их завтраком кормит, да в середине дня ему стыдно станет, чтоб не кормить нисколько. Сколько-нибудь покормит, да ужином кормит, да гривенник бросит. | |
Hän kaks’ kerdad, kuume keradab ninga mužikoid’, kacud pert’ g’o vaumiž. | Он два-три раза так соберет мужиков, смотришь – дом уже готов. | |
Samaut’ nüt’kitas iče hö sigau, samlon vedab nece ižand, samaudamha kucub nel’ mest, l’ibo vižgäižen, kuz’g’aižen, päiväiči samautas necen pertin kaiken. | Сами они там мха нарвут, хозяин привезет мох, мшить позовет четыре человека, либо пять-шесть, за день замшат весь дом. | |
Eraz ristit om pahoin’ skup, sötta-ki ii rači, ka samautes pandas kivid’ samloiden allo, miše oliiž vilu pert’. | Иной человек очень скупой, даже кормить скупится, так когда прокладывают сруб мхом, кладут под мох камни, чтобы изба была холодная. | |
Mijau-ki naku nečis pertiižes oma(kived) ii ištte parz’ pardho da samaut’ ii kingita, sormed mülütas, naku hiita špalerad ka sormed mülütas, käzi mülüb, nu ka nece razve läm’-se linneb. | И у нас вот в этой избе камни, не садится бревно на бревно и не прижимает мох, пальцы можно просунуть ('вмещаются'), вот сдвинь обои, так пальцы проходят, рука проходит [между бревнами], так это разве будет теплая [изба]? | |
Nece skupad rahvaz ka ninga niile stroitihe, kudamb ii račnu pahoin’ sötta radnikoid’, a kudamb rači sötta nu i rahvaz pandihe vägen hüvän, hüväu melüu kaik kut hiile tariž ka ninga i ratihe-ki hüväšti, samautihe plotnas, miše oliiž läm’. | Это [были] скупые люди, так им строили, тем, кто скупился очень кормить работников, а кто не скупился кормить, так и народ прилагал силу, по-хорошему все как им надо делали, укладывали мох плотно, чтобы было тепло. | |
Nu pertin’ samautihe, katus katta. | Ну, избу замшили, надо крышу крыть. | |
Tösuid’ vestmaha ottas mest kuume da nel’, kudamb tarkemba näd vöstab. | Доски тесать берут человека три или четыре, кто лучше, видишь ли, тешет. | |
Norašt’me mustame vöstuudihe, znaman znam’atas da tösud vösttas gorbušid’. | По черной веревке тесали. Метку делают и тес тешут, горбыли. | |
Vöstta hotk om katus, tösuu katuudihe ka. | Тесать крышу недолго ('быстро'), тесом крыли. | |
Kokoroid’ kaidas kuricoikš, gürikoid-ne. Išktas dai räusthan pandas pidustin’ i katuson kattas tösuu. | Выкопают кокоры на стропила, деревья с корнями, прибьют и навес делают вдоль и крышу кроют тесом. | |
Nece pert’ g’o linneb vaumiž. | Изба уже будет готова. | |
Nügute рäč panda. | Теперь [осталось] печь сложить. | |
Päč gesli panda, kezau naku nečuu aigau, ijun’uu, nečuu kuu läm’ aig oleskel’. | Если печь класть, так летом, вот в это время, в июне, в этом месяце всегда теплое время бывало. | |
Täuvoduu ningitte kuter’ma, kuti pakaine ka, ragištme, a siloi lämäd oudihe kevadod. | [Это] в этом году такая кутерьма, как мороз [стоит] с градом, а тогда бывали теплые весны. | |
Savihaudad mijau naživaiše-ki nakkau. | Ямы для глины у нас [были] там, так и назывались. | |
Saved kaidas, makhaz ningitte savi-ki, a sidi-ki peskaine ningitte henoine, g’augoil’ pekstas, pekstas sigau mest kuume hot’ nel’. | Глины накопают, землистая такая глина, а потом песок такой мелкий, ногами месят, месят, [человека] там три или четыре. | |
Küu kanz om sur’ ka hotkas peksab, hüvin’. | У кого семья большая, так быстро мнет, хорошо. | |
Ningitte kova tegese savi-se, potom čapetas. | Твердая такая станет глина, потом режут. | |
Ningimat stolad laditud laudoišpäi, tösuišpäi, nel’ da viž tösud pandud pit’kau pertin piččuu. | Столы такие сделаны из досок, из теса, четыре или пять досок положены вдоль, длиной с дом. | |
Püudos nece om mijau naku tanhoiden taga gomn’oil’. | Там в поле это у нас, за дворами, у гумна. | |
No, potom kirpic’oid’ čaptas. | Ну, потом режут кирпичи. | |
Kirpic’an surtte ningitte formaine kuti, laudaižišpäi tehtut. | Из досок сделана такая форма величиной с кирпич. | |
Nu, nened kirpic’ad šlibgutadas, üks’ saven täputap, kolotib ningimau kolotuškau, pal’l’au, katkau kataib, miše plot'ašti oliiž, kirpic’an sankte, a toine šlibgutab čapta, tol’ko maihutab čapta, kuumanz’ panob päčin’ sihežo, kus hän radab, i rohlašti panob; kahtuu kirpic’au pandas, kuum’uu kirpic’au pandas, näd kirpic’rädud-no, miše hän kuivaiž pahemba. | Ну, эти кирпичи и шлепаешь, один глину толчет, колотит такой колотушкой, молотком, катком катает, чтобы плотно было, толщиной с кирпич, а второй только режет-помахивает, третий кладет печь, тут же, где он работает, редко ('рыхло') кладет; на два кирпича кладут, на три кирпича, вишь, ряды кирпичей-то, чтобы лучше сохли. | |
Päiväižuu kuivab. | На солнце сохнет. | |
A pälo pandas katusudon vihman täht’-se ülähäli ninga, i tehtas lämoin’. | А сверху кладут крышу от дождя и разводят огонь. | |
Ezmäi kuivatas, miše kirpic’ad ii haugetaiž. | Понемногу ('слабо') сначала сушат, чтобы кирпичи не трескались. | |
Potom žaruu puuttas. | Потом в жарком огне обжигают. | |
Nece gö kirpic’aine tegese ani keloine. | Этот кирпич уже становится, как колокольчик. | |
Mina muštan hüvin’ necen ka radon. | Я хорошо помню эту работу. | |
Kuivaine ningitte, kebn, vahv, hüvä, tegese kirpic’aine. | Сухой такой, легкий, крепкий, хороший получается кирпич. | |
Potom neno kirpic’ad vedotas kodihe i päčin’ pandas-ki kirpic’oišpäi. | Потом эти кирпичи везут домой и кладут печь из кирпичей. | |
Päčnik panob päčin’. | Печник кладет печь. | |
Hüvälo ižandalo da päčnik gesli tark putub, panda mahtab hüvin’, ka panob päčin’ hüvän, a skupalo ristitulo ka prigutkoid’ vüu sanub, saun vüu tegeb, ka ii veda irdalo, a tuloškap sau pert’he-ki. | Хорошему хозяину, да если печник знающий попадется, хорошо умеет класть, так сложит хорошую печь, а скупому человеку так еще прибаутки говорит, сделает еще так, что будет дымить ('дым еще сделает'), не будет тянуть наружу, а повалит дым в избу. | |
Naku Serg mijau panol’ päčid’ ka venäks prigudkan-se sanub. | Тут вот Сергей у нас клал печи, так по-русски прибаутку скажет. | |
Ištuso stolan taga, hän tämbäi päcin’ pani, homen homesuu tuli i möstki hänlo iile rümkad vinad valotut. | Сядет за стол, – он сегодня печь сложил, – завтра утром придет, и опять ему не налита рюмка вина. | |
Endo vet’ sorokovušk oli vinad kalliž. | Раньше ведь сороковка вина стоила дорого. | |
Sorokovušk osta vinad päčnikalo, ka hän panob siniiž päčin’ pahoin’ hüvän, a vet’ enččed oudihe skupat ka. | Сороковку вина купи печнику, так он сложит тебе печь очень хорошую, а ведь прежние [люди] были скупые. | |
Gesli rümkad vinad toižuu homesuu hänole iile, hän sanup-ki ižandalo, stolan taga ištusoiš da: «Emagad-se ka hüväd, a ižandau ka nimida tuukud iile päs, iče hän sid’, a por’atk pahoin’ hond, ii stoi nimida; emagoile tariž žar, a ižandalo tariž sau». | Если рюмки вина на второе утро нет для него, он и говорит хозяину, [когда] за стол сядет: «Хозяйки-то хорошие, а у хозяина нисколько ума нет в голове, сам он тут, а порядок [у него] очень плохой, ничего не стоит; хозяйкам нужен жар, а хозяину нужен дым». | |
Kaig’aidab sanuda, eraz ižand dogadib, min- täht hän necon sanui, a eraz emag dogadib. | Брякнет так, иной хозяин догадается, для чего он это сказал, или иная хозяйка догадается. | |
Mändas da vinad osttas, longiš vinau göttas, no hän neno svodud naku tegeb ümbri güškiš da dušnikoiš hüvin’ siloi, a gesli vinad ii ostkoi, ii dogat’kei, panob kirpic’an poikhezo, miše nece kirpic’ tuukaidaiž saun pert’he. | Пойдут и вина купят, во время обеда вином напоят, ну, он тогда хорошо сделает выходы вокруг вьюшек и душников, а если вина не ку-пят, не догадаются, поставит кирпич поперек, чтобы этот кирпич выталкивал дым в избу. | |
Nu, toižuu päivau hän päčin’ vaumičob, kuume päiväd hän päčin’ pab üksnäzo, sina tol’ko savi peksa da anda voites. | Ну, на второй день он печку закончит, три дня он один кладет печь, ты только глину мни да подавай при мазке. | |
Päčin’ vaumičob, potom vinad ii pangoi, siloi päčin’ lämhä panob, sau pert’he. «Nu, mida-ni tijau päčiš om, vigaižen-se voib lüuta da, kus-ni mina naku plošauzin’ da kuukičesop-ki ninga, – om plošitut, nu da hüvä om gö, en nügut’ ladi, lämbitagat, hüvä om». | Печку закончит, потом, [если] вино не поставят, [он] тогда печь затопит – дым в избу. «Ну, что-то у вас в печке есть, вину-то можно найти, где-то я тут оплошал, – притворяется он так, – получилась оплошность, ну да ладно уж, теперь не налажу, топите, хорошо». | |
A ižand sigau ičezo radod smekaip-ki, laukha mäb da käub, sorokovuškan vinad ostab, päčnikalo necin götab. | А хозяин уж свою работу смекает, идет в магазин, сходит, со-роковку вина купит, печника напоит. | |
Päčnik päliči kümnes minutas kirpic’an hiitab, sav’uu voidab, čostuišob, butto hän äjän radab, vin-se tariž zarabotaida, üks’ kirpic’ hiitta naku güškidennuu. | Печник через десять минут кирпич выбросит, глиной смажет, копается, будто он много работает: вино-то надо заработать, а [ему] один кирпич снять у вьюшек. | |
Necen kirpic'an hiitab, päčišpäi saun tarabaniškab irdalo, trubha, ka tol’ko davai. | Этот кирпич снимет, дым из печи повалит на улицу, в трубу, так только давай. | |
Naku kut endo ratihe, no gö ninga i tariž oli skupįd’ opeta, mina-ki en navedi ningimid’ skuįpd’ ka pahoin’. | Вот как раньше работали. Ну, да так и надо было скупых учить, и я очень не люблю таких скупых. |